Ο Ζαρος
Ο Ζαρός είναι ένα πανέμορφο και γραφικό κεφαλοχώρι του Ηρακλείου που βρίσκεται 45χλμ. νότια της πόλης, χτισμένο σε μια καταπράσινη κοιλάδα στους πρόποδες του Ψηλορείτη και σε υψόμετρο 450m περίπου. Η συνεχής κατοίκηση του Ζαρού από την αρχαιότητα στηρίχτηκε στην ύπαρξη μεγάλων πηγών με άφθονα νερά από όπου πήρε και το όνομα του: Ζα + ρους = πολύ ροή.
Αποτελεί ένα ελκυστικό προορισμό για εκδρομή αφού συνδυάζει περιοχές φυσικού κάλους και πλούσια ιστορία, ενώ παραμένει ένα γνήσιο και φιλόξενο μέρος, προσφέροντας στον επισκέπτη ζεστασιά, ξεκούραση και ηρεμία.
Είναι ο κατάλληλος προορισμός για τον περιηγητή που επιζητεί την επαφή με την φύση προσφέροντας κλίμα χαλάρωσης και αναζωογόνησης.
Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν αρκετά και μερικά μοναδικά αξιοθέατα όπου μπορείτε να επισκεφθείτε. Μερικά απο αυτά είναι:
Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ
Οι νερόμυλοι του Ζαρού εντάσσονται σε ένα από τα μεγαλύτερα συστήματα νερόμυλων της Κρήτης και αναπτύσσεται από τις πηγές της περιοχής "Βότομος" μέχρι και την νότια έξοδο του οικισμού του Κάτω Ζαρού. Ο τελευταίος σε λειτουργία νερόμυλος του Ζαρού είναι αυτός στην τοποθεσία Κάτω Βότομος. Χρονολογικά η κατασκευή όλων των σωζόμενων νερόμυλων τοποθετείται στα μέσα του 19ου αιώνα, αλλά σε ορισμένους διακρίνονται ίχνη από παλαιότερες περιόδους πράγμα που σημαίνει ότι προϋπήρχαν και δεχόταν επισκευές και συμπληρώσεις κατά καιρούς.
Η ΛΙΜΝΗ ΤΟΥ ΖΑΡΟΥ (ΒΟΤΟΜΟΣ)
Η τεχνητή λίμνη του Ζαρού ή Βοτόμος βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη, 1 χλμ βόρεια από τον Ζαρό και 45 χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου. Η λίμνη πριν το 1987 ήταν ένας μικρός υδροβιότοπος ο οποίος σχηματιζόταν από τον κρατήρα της πηγής Βοτόμου. Την σημερινή της μορφή την πήρε το 1987, όταν η Δασική Υπηρεσία ανέπλασε την περιοχή και δημιούργησε μια τεχνητή λίμνη όπου συγκρατούνται τα νερά της πηγής. Η ονομασία Βοτόμος είναι γνωστή στους Κρητικούς από την ομώνυμη εταιρεία εμφιάλωσης ενός από τα πιο διάσημα νερά στην Κρήτη, το «Ζαρός». Η ονομασία Ζαρός προέρχεται από το μόριο Ζα, που σημαίνει πολύ, και το ρήμα ρέω. «Ζαρός» δηλαδή σημαίνει το μέρος όπου ρέει πολύ νερό. Από τη λίμνη ξεκινάει το μονοπάτι που οδηγεί μέσα στο φαράγγι του Αγίου Νικολάου και καταλήγει μετά από περίπου 5 χλμ πορείας στο μαγευτικό πρινόδασος του Ρούβα.
ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Πρόκειται για το πλέον εντυπωσιακό σε βλάστηση και σε γεωμορφολογικούς του σχηματισμούς φαράγγι της Κεντρικής Κρήτης. Πέρα από τα χαρακτηριστικά της χλωρίδας και πανίδας του, το φαράγγι εντυπωσιάζει για την μορφολογία του. Μεγαλόπρεποι γεωλογικοί σχηματισμοί και πανέμορφες χαράδρες συνθέτουν ένα σπάνιο τοπίο. Τα οικολογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του, σε συνδυασμό με την ύπαρξη των ιστορικών εκκλησιών του Αγίου Νικολάου, Αγίου Μηνά και Αγίου Ευθυμίου αλλά και των υπολειμμάτων Ρωμαϊκού Υδραγωγείου στη θέση «Στέρνα» από όπου υδρευόταν η αρχαία Γόρτυνα, το καθιστούν ένα σπουδαίο φυσικό μνημείο της Κρήτης. Διασχίζει με κατεύθυνση Βορρά-Νότου το επιβλητικό Νότιο ορεινό συγκρότημα του Ψηλορείτη και ενώνει το δάσος του Ρούβα στα βόρεια με την κοιλάδα του Κουτσουλίδη ποταμού στα νότια, στην περιοχή του Ζαρού. Στη βόρεια είσοδο του φαραγγιού βρίσκεται το εξωκλήσι του Αγίου Γιάννη όπου η δασική υπηρεσία έχει διαμορφώσει χώρο δασικής αναψυχής. Το συνολικό μήκος της διαδρομής από το ξωκλήσι του Αη Γιάννη μέχρι την Λίμνη του Ζαρού είναι περίπου 10 km και η διάσχισή του διαρκεί περίπου 4-5 ώρες.
Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΑΡΣΑΜΟΝΕΡΟΥ
Η Ιερά Μονή Βαρσαμόνερου είναι μοναστήρι των πρώτων αιώνων της Ενετοκρατίας από το οποίο όμως σώζεται σήμερα μόνο ο ναός και βρίσκεται στο χωριό Βορίζια. Η μονή κατά την Ενετοκρατία ήταν γνωστή με το όνομα Chiesa della Madonna di Varsamonero, δηλαδή ναός Παναγίας Βαρσαμόνερου. Αν και η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της μονής μας είναι άγνωστη, είναι πιθανόν να ανάγεται στον 14ο αι., εποχή κατά την οποία χρονολογείται ο αρχικός ναός, το σημερινό κλίτος της Παναγίας. Εξέχουσα μορφή της μονής υπήρξε τον πρώιμο 15ο αι. ο ηγούμενος Ιωνάς Παλαμάς ο οποίος διαδραμάτισε βασικό ρόλο στην καθιέρωση και τη διάδοση της λατρείας του αγίου Φανούριου στην Κρήτη, κύριο κέντρο της οποίας υπήρξε η Μονή Βαλσαμονέρου. Έχει θεωρηθεί μάλιστα ότι οι πρώτες εικόνες του αγίου που ιστορήθηκαν από τον μεγάλο ζωγράφο του Χάνδακα Άγγελο Ακοτάντο για το τέμπλο του κλίτους του αγίου Φανουρίου στη Μονή Βαλσαμονέρου και σήμερα βρίσκονται στη μονή Βροντησίου, υπήρξαν προϊόν συνεργασίας του ηγούμενου με τον ζωγράφο. Σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό, αφού η μονή είχε εγκαταλειφθεί ήδη από τον 18ο αι. και αποτελεί μετόχι της Μονής Βροντησίου. Το καθολικό διαμορφώθηκε στη σημερινή του μορφή μετά από αλλεπάλληλες προσθήκες, όταν στον αρχικό ναό της Παναγίας, το σημερινό βόρειο κλίτος, προστέθηκε το νότιο κλίτος του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, το εγκάρσιο του Αγίου Φανουρίου και ο νάρθηκας στην δυτική πλευρά. Ο διάκοσμος των τμημάτων αυτών του ναού εκτελέσθηκε σταδιακά από τα μέσα του 14ου αι., οπότε έχουν χρονολογηθεί οι τοιχογραφίες του κλίτους της Παναγίας, έως τα μέσα του 15ου αι., όταν ολοκληρώθηκε η προσθήκη και η τοιχογράφηση του νάρθηκα.
Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΒΡΟΝΤΗΣΙΟΥ
Η Ιερά Μονή Βροντησίου είναι ανδρική μονή και βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Ζαρός και Βορίζα, στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 550 μέτρων, σε τοπίο με πανοραμική θέα προς Μεσσαρά και στα Αστερούσια Όρη. Ο δίκλιτος ναός είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο και στην Αναψηλάφηση του Αποστόλου Θωμά. Η μονή περιβάλλεται από τείχος, ενώ η αυλόθυρα καταστράφηκε το 1913. Η τελευταία ήταν από μάρμαρο και είχε ανάγλυφη την εικόνα του Χριστού με το ευαγγέλιο. Στην εξωτερική είσοδο υπάρχει μαρμάρινη κρήνη του 15ου αιώνα, με ανάγλυφη παράσταση των Πρωτόπλαστων στον Παράδεισο, τον Παντοκράτορα και τέσσερις ακόμα μορφές, που συμβολίζουν τους ποταμούς της Εδέμ. Το καμπαναριό της μονής είναι ιταλικού ρυθμού και συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα κωδονοστάσια στην Κρήτη. Βρίσκεται εκτός ναού και είναι στεγασμένο με τόξα. Ο ναός ήταν τοιχογραφημένος, ωστόσο ελάχιστες τοιχογραφίες διασώζονται και χρονολογούνται από το 14ο αιώνα. Μαρτυρίες για τη μονή υπάρχουν σε γραπτά του 1400. Φαίνεται ότι μετά το 1500 η Μονή Βαρσαμόνερου άρχισε να παρακμάζει και τότε ήκμασε το Βροντήσι. Το όνομα οφείλεται στον ιδρυτή της, που ονομαζόταν Βροντίσης. Επίσης λέγεται ότι ο ζωγράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός (16ος-17ος αιώνας) υπήρξε μοναχός στο μοναστήρι αυτό.
Η ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΟΥ ΕΥΘΥΜΙΟΥ
Στην ανατολική μεριά του φαραγγιού ψηλά πάνω από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, συναντάμε την τοποθεσία Καλύβες, όπου ασκήτευσαν τον 17ο αιώνα (περίπου το 1670) οι Όσιοι Ευθύμιος και ο Νικόλαος ο Κουρταλιώτης, που για κάποιους είναι το ίδιο πρόσωπο. Στο εσωτερικό του σπηλαιώδη ναού υπάρχουν μερικές τοιχογραφίες, ενώ υπάρχει επιγραφή με τον αριθμό 1432, που προφανώς δεν αφορά χρονολογία καθώς εκείνη την εποχή οι χρονολογίες γράφονταν με γράμματα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο όσιος Νικόλαος Κουρταλιώτης σκοτώθηκε από έναν κυνηγό που επιστράτευσαν οι μοναχές της μονής Αγίου Νικολάου, όταν τον είδαν ένα βράδυ να περιφέρεται στα περιβόλια τους ντυμένος με προβιά ζώου, νομίζοντας πώς ήταν ζώο. Ο τραυματισμένος άγιος ζήτησε από τον κυνηγό να τον μεταφέρει στο σημείο που βρίσκεται σήμερα ο ναός του Οσίου Νικολάου στο φαράγγι του Κουρταλιώτη. Εκεί ο κυνηγός δίψασε και ο άγιος, με θαυματουργό τρόπο, άνοιξε τις σημερινές πηγές του Κουρταλιώτη για να ξεδιψάσει. Στο ίδιο σημείο τάφηκε, αλλά δεν έχει βρεθεί ο τάφος του